Danych na temat grup różnowiekowych dostarczają nie tylko badania, ale także obserwacje praktyczne, bowiem placówki przyjmujące dzieci do grup mieszanych wiekowo działają w Stanach Zjednoczonych oraz wielu innych krajach. Z historycznego punktu widzenia ideę organizowania grup różnowiekowych propagował w Stanach Zjednoczonych tzw. „Ruch Postępowej Edukacji” rozwijający się od końca lat czterdziestych XX wieku, postulujący większą autonomię uczniów, zindywidualizowanie procesu kształcenia i uczenie się przez praktykę. Współcześnie grupy różnowiekowe najczęściej można spotkać w placówkach brytyjskich, tzw. „infant schools” dla dzieci w wieku 5-7 lat (w Wielkiej Brytanii obowiązek szkolny zaczyna się w wieku 5 lat).

Malcolm Price Laboratory School przy University of Northern Iowa

Od połowy lat siedemdziesiątych w eksperymentalnej placówce „Malcolm Price Laboratory School” przy University of Northern Iowa działa dwuletni program edukacji przedszkolnej prowadzony w grupach różnowiekowych dla dzieci w wieku 4-5 lat (w wieku 5 lat amerykańskie dzieci idą do odpowiednika naszej „zerówki”, ale edukacja na tym poziomie nie jest obowiązkowa). Program zakłada, że „im większe różnice występują między dziećmi w grupie, tym bogatsze jest środowisko rozwojowe dziecka”. Różnowiekowe grupy przedszkolne mają wiele zalet: dostarczają bogatszych przykładów zachowań werbalnych, zapewniają lepszy rozwój językowy, zwiększają wiarę we własne siły, co pozwala wykonywać nowe zadania i umożliwiają maksymalne wykorzystanie potencjału rozwojowego. Ponadto program daje mniej dojrzałym pięciolatkom okazję do zetknięcia się z bardziej dojrzałymi czterolatkami na zbliżonym poziomie rozwoju oraz ogranicza praktykę opóźniania startu szkolnego dzieci uznanych za niegotowe do podjęcia nauki w pierwszej klasie (a tym samym zmniejsza napiętnowanie społeczne wynikające z późniejszego podjęcia nauki w szkole). Za dodatkową zaletę programu uznać należy to, że nauczyciel pracuje z każdym dzieckiem przez dwa lata.

Program realizowany jest z powodzeniem. Twórcy przestrzegają jednak, że poważnym błędem byłoby posyłanie czterolatków do klas zerowych, w których prowadzi się formalną naukę czytania i pisania, a opanowanie podstawowych umiejętności szkolnych uważa się za ważniejsze od pogłębionego poznania. Podstawowym celem tworzenia grup różnowiekowych na wczesnych etapach edukacji jest bowiem wspieranie rozwoju intelektualnego, a nie przyspieszone kształcenie poszczególnych umiejętności szkolnych.

„Fajanskolan” w Szwecji

Praktykę uczenia dzieci w grupach różnowiekowych stosuje wiele krajów, zwłaszcza w miejscowościach, gdzie liczba uczniów w danym przedziale wieku nie wystarcza do stworzenia klasy. Odzwierciedla to przykład „Fajanskolan” – szwedzkiej placówki oświatowej, do której uczęszcza 220 uczniów bez podziału na roczniki czy stopnie zaawansowania.

„W szkole nie ma podziału dzieci na roczniki. Dzieci przypisane są do zespołów, z których każdy oznaczony jest innym kolorem. W każdym zespole istnieje poziom przedszkolny, klasa młodsza i klasa starsza. Wiek dzieci w zespole wynosi od 9 miesięcy do 12 lat. Każdy kolorowy zespół ma własnych opiekunów – nauczycieli, animatorów gier i zabaw oraz osoby odpowiedzialne za przygotowanie posiłków i sprzątanie. Opiekunowie i dzieci z poszczególnych zespołów ściśle ze sobą współpracują podczas przygotowywania i organizacji zajęć”.

Celem placówki jest zapewnienie bliskiego kontaktu między dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, stworzenie domowej atmosfery i utrzymanie ciągłości nauki w tej samej grupie przez wszystkie szczeble edukacji. Tym celom podporządkowany jest nawet sposób rozplanowania pomieszczeń, na przykład nie ma jednej dużej stołówki, ponieważ dzieci jedzą posiłki w swoich salach. Budynek specjalnie zaprojektowano tak, by był „funkcjonalny i umożliwiał swobodne poruszanie się po klasie”. W każdej sali jest „ustronny kącik czytelniczy z wygodnymi fotelami i pojemnymi regałami na potrzebne lektury oraz dużo miejsca na pracę w mniejszych grupach”. Nauczyciele uczestniczą w spotkaniach dotyczących planowania zajęć dla jednego poziomu nauczania lub dla różnych poziomów. W każdej klasie uczą się dzieci z trzech roczników. Zawsze na początku roku szkolnego dziesięcioro uczniów z najmłodszego rocznika przychodzi na miejsce dziesięciorga uczniów z najstarszego rocznika. „W ten sposób żaden nauczyciel nie staje przed problemem przyjmowania 30 nowych uczniów co trzy lata”. Z krótkiego raportu szkoły wynika, że program nauczania obejmuje różnorodną dawkę zajęć formalnych, nieformalnych, spontanicznych i zadanych.

„Uczniowie współpracują «ponad podziałami szkolnymi» podczas zajęć dotyczących tematów praktycznych. Ponadto dzieci z klas podstawowych wraz z przedszkolakami organizują rozmaite akcje, np. szkolenia z zakresu bezpieczeństwa w ruchu drogowym, wycieczki po okolicy, czytanie bajek, itp.”

Mimo iż grupy różnowiekowe nie są jedynym wyróżnikiem placówki, z opisu atmosfery oraz zajęć dzieci wynika, że właśnie praca w takich grupach bardzo sprzyja klimatowi „ciepła, otwartości, życzliwości (…) swobodzie poruszania się i swobodnej wymianie myśli”, co zauważyli obserwatorzy.

Podsumowanie

Interakcje zachodzące w grupie różnowiekowej mogą wywierać wyjątkowy wpływ na dzieci, sprzyjać ich adaptacji społecznej i wzbogacać ich rozwój. O zaletach i możliwościach grup różnowiekowych zaświadczają placówki, w których takie grupy funkcjonują. Fakt ich istnienia oznacza, że sam pomysł nie jest ani nowy ani wyjątkowy. Co więcej, być może jego czas nadszedł dopiero teraz, wraz ze zmianą stylu wychowania i wielkości rodzin, w sytuacji, gdy dzieci coraz więcej czasu spędzają poza domem, a wymagania edukacyjne w przedszkolu i zerówce rosną.